Krajobraz kulturowy Warmii

Krajobraz kulturowy Warmii – dawnej ziemi biskupów warmińskich – wyróżnia się wśród innych regionów kraju. Ukształtowany przez wieki nosi ślady kolejnych przekształceń i nawarstwień. Zachowana jest średniowieczna sieć osiedleńcza – z niewielką ilością majątków ziemskich /dworskich i pałacowych/ i licznymi zwartymi wsiami, często z czytelnym pierwotnym układem przestrzennym miejscowości – wcześniejszych owalnic czy późniejszych ulicówek. Otaczają je rozsiane wśród pól i lasów gospodarstwa kolonijne powstałe w XIX wieku w wyniku przeprowadzonych reform agrarnych.

Nad wsiami parafialnymi dominują najczęściej ceglane gotyckie kościoły otoczone kręgiem starych drzew. Szpalery i aleje drzew towarzyszą też cmentarzom położonym na obrzeżu miejscowości. Zagrody wiejskie zakładane były na planie czworoboku. Od frontu stoi dom mieszkalny o prostej formie, najczęściej budowany z tak charakterystycznej tu czerwonej cegły. W głębi położone są kamienno-ceglane lub drewniane budynki inwentarskie i duża drewniana stodoła. Wszystkie budynki kryte są czerwoną ceramiczną dachówką, która harmonijnie wtapia się w otaczający krajobraz.

W centrum wsi lokalizowano budynki publiczne: gospody, kuźnie czy szkoły z czerwonej cegły budowane według obowiązującego w Prusach katalogu. Również według ustalonych reguł budowano ceglane stacje kolejowe z zespołem budynków mieszkalnych i gospodarczych. Poszczególne wsie łączy sieć wspaniałych, najczęściej XIX wiecznych alei przydrożnych – lipowych, klonowych, jesionowych, dębowych.

Najbardziej charakterystycznym wyróżnikiem krajobrazu warmińskiego są liczne kapliczki i krzyże rozsiane wzdłuż dróg czy towarzyszące kościołom, cmentarzom lub poszczególnym gospodarstwom wiejskim. Wznoszone były jako wyróżnik katolickiej wiary, w celach wotywnych, dziękczynnych i obrzędowych. A wszystko to wpisane w malowniczy krajobraz polodowcowy, z pagórkami, dolinami, meandrującymi rzekami i oczkami wodnymi.

Marzena Zwierowicz